Rys historyczny Tereny obecnej Rzymskokatolickiej Parafii Hańsk od czasów gdy możemy mówić o jakiejkolwiek przynależności terytorialnej należały do Ziemi Chełmskiej. Wchodziła ona w skład tzw. „Grodów Czerwieńskich.” Ziemie te były zamieszkałe przez plemiona lechickie. Po zajęciu tych ziem w 1031 r. przez ks. kijowskiego Jarosława Mądrego rozpoczęła się kolonizacja ruska. To on doprowadził do przesiedlenia miejscowej ludności lechickiej pod Kijów, a ludność ruską na tereny Ziemi Chełmskiej. „...wielki książe Jarosław i książe Mścisław zebrali licznych wojów i poszli na Lachów i wzięli znowu Grody Czerwieńskie i podbili ziemię Lacką i wielu Lachów przywiedli na Ruś i osiedlili ich tu ..”Religia chrześcijańska rozwijała się w dwóch różnych formach, wschodniej (zwanej kościołem bizantyjskim lub prawosławnym) i zachodniej ( zwanej kościołem katolickim lub rzymskim).Chociaż Polska przyjęła chrześcijaństwo w wydaniu zachodnim, to jednak tereny wschodnie, które przeszły za panowania Mieszka II pod panowanie Jarosława Mądrego- księcia kijowskiego znalazły się w zasięgu kościoła wschodniego. Nie powinien więc dziwić fakt, że na tym terenie gros mieszkańców stanowili Rusini. Wyznanie prawosławne było religią dominującą a budowlami sakralnymi były cerkwie prawosławne. Zawarcie Unii Brzeskiej w 1596 r. zmieniło religijne oblicze tych terenów. „ Całe duchowieństwo diecezji Chełmskiej wraz z ludem przystąpiło do Unii.” Parafia prawosławna w Hańsku stała się parafią unicką, a budowane świątynie były cerkwiami unickimi. Idea Unii nie została jednak doprowadzona w całości do skutku. Po kasacie Unii w 1875 r. na tereny te powróciło wyznanie prawosławne, a władze carskie ze zdwojoną siłą „nawracały ” różnymi metodami Unitów. Do zakończenia działań I Wojny Światowej kościół w Hańsku należał do chełmskiej diecezji prawosławnej, której całkowita likwidacja nastąpiła w 1922 r. utworzenie parafii Rzymsko-katolickiej Po zakończeniu działań I Wojny Światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości większość ludności wyznania prawosławnego opuściła te tereny. Cerkiew w Hańsku tak jak i większość na terenie kraju nie miała gospodarza. Naczelnik Państwa w swoim Dekrecie z 16 grudnia 1918 roku przekazał cały majątek kościoła prawosławnego na terenie Polski pod zarząd państwowy , uzasadniając „ .. koniecznością ochrony dóbr cerkiewnych opuszczonych w toku I wojny światowej”. Widząc puste i zamknięte świątynie bp. podlaski Henryk Przeździecki już 11 grudnia 1918 roku wydaje specjalny Dekret „… w którym wzywa księży swojej diecezji do natychmiastowego poświęcenia na kościoły rzymskokatolickie wszystkich cerkwi powstałych w dawnych kościołach obrządku łacińskiego ( oraz cerkwiach unickich),zbudowanych na ich miejscu lub nawet z materiałów budowlanych pozyskanych poprzez niszczenie kościołów”. Ze względu na fakt, że teren ziemi chełmskiej w tym również Hańska był w większości zamieszkały przez ludność wyznania prawosławnego, starano się całkowicie je wyeliminować. Na podstawie ustaleń z 1919 roku miały być jednak stworzone stale funkcjonujące parafie prawosławne - jedna świątynia na 5 tysięcy wiernych . Znając postanowienia Dekretu Naczelnika Państwa z 16 grudnia 1918 roku oraz słysząc o dekrecie biskupa podlaskiego (Hańsk należał do diecezji lubelskiej), rozpoczęły się na wniosek społeczeństwa prace związane z rewindykacją i rekoncyliacją obiektu sakralnego na rzecz kościoła rzymskokatolickiego. Prośba mieszkańców Dubeczna, Hańsk, Kołacze, Szcześniki, Żdżarka, Bartoszycha, Kratie ,Starzyzna, Rudka, Wólka Petryłowska, Konstantynówka, skierowana do Biskupa Lubelskiego o utworzenie parafii rzymskokatolickiej w Hańsku nosi datę 02 czerwca 1919 r. Prośbę podpisało 185 rodzin wyznania katolickiego obejmujących 959 osób, a wiarygodność danych poświadczona została przez Wójta Gminy Hańsk Pana Leszczyńskiego. Administrator Parafii Sawin ks. Sawicki w piśmie z dnia 4 czerwca 1919r. skierowanym do ks. dziekana dekanatu chełmskiego popiera i motywuje potrzebę utworzenia parafii Rzymskokatolickiej w Hańsku, uzasadniając między innymi znaczną odległością od Sawina ( od 14 do 25 wiorst), fatalnym stanem dróg oraz utrudnioną posługą kapłańska. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Departament Wyznań Religijnych w Warszawie Rozporządzeniem z dnia 28 lipca 1919 r. wyznacza Hańsk jako jedną z 29 projektowanych siedzib tymczasowych parafii prawosławnych na Ziemi Chełmskiej i Podlasiu, a Rozporządzeniem z dnia 1 sierpnia 1919 r. przywraca parafię prawosławną w Hańsku. Przy projektowaniu siedziby w/w parafii nie wzięto pod uwagę faktu, że Hańsk należy do Diecezji Lubelskiej. Wydane przez ks. Biskupa Diecezji Lubelskiej polecenie z dnia 12.08.1919 r. dotyczące poświęcenia świątyni zostało zakwestionowane i wstrzymane przez MWRiOP w Warszawie pismem z dnia 27.08.1919 r. Biorąc pod uwagę motywy podane do Starosty Włodawskiego oraz jego sprawozdanie, MWRiOP z dniem 27.10.1919 r. zmienia częściowo wcześniejsze rozporządzenie i w miejsce Parafii Prawosławnej Hańsk przywraca Parafię Prawosławną w Kosyniu. Wyświęcona wcześniej bo w dniu 31 sierpnia 1919 r. świątynia pw. Św. Rajmunda przez Administratora Parafii Sawin ks. Sawickiego wprawdzie bez zgody ministerstwa ale za aprobatą władz kościelnych została przekazana do czasowego użytku dla miejscowych katolików. W ten sposób świątynia prawosławna z pod wezwania Podwyższenia Krzyża Świętego zmieniała nazwę i patrona. Czasowe jednak przekazanie nie przesądziło o prawie własności. Pismo do ks. dziekana dekanatu chełmskiego w sprawie przekazania cerkwi w Hańsku do użytku miejscowym katolikom nosi datę 13 stycznia 1920 r. Biskup Lubelski w swoim piśmie z dnia 10 stycznia 1920 r. poleca Administratorowi Parafii Sawin odprawianie nabożeństw w kościele w Hańsku w miarę możliwości. Po Pierwszych Misjach Św. w nowo wyświęconym kościele w Hańsku w dniach 23.10.- 2.11. 1920 r. O.O. Jezuici prowadzący je uzasadniają w swoim sprawozdaniu potrzebę utworzenia parafii. Pierwsze prace związane z utworzeniem Parafii Filialnej w Hańsku rozpoczęły się w 1921 roku. Duże zasługi na tym polu poniósł zakonnik O. Paweł Stepek, który przez pewien czas przebywał w Hańsku. W dniu 22 września biskup lubelski upoważnia ks. Bolesława Pietkiewicza, kapłana Diecezji Łucko – Żytomierskiej do zorganizowania parafii filialnej w Hańsku. Prace miały być prowadzone pod kierunkiem ks. dziekana chełmskiego i za wiedzą proboszcza w Sawinie. Skończyły się one jednak fiaskiem. W dniu 15 grudnia 1921 r. Biskup Lubelski Marian Fulman zlecił ks. Konstantemu Harasim zorganizowanie parafii w Hańsku. Od pierwszej wzmianki o kościele w Haosku w 1510 r. do chwili utworzenia parafii rzymskokatolickiej w 1921 r. a więc przez 411 lat ludność wyznania rzymskokatolickiego należała do parafii Sawin i Wereszczyn. W swoim piśmie dziekan dekanatu chełmskiego skierowanym do Kurii Biskupiej w Lublinie wymienia 11 miejscowości, które weszłyby w skład projektowanej parafii Hańsk liczącej 2269 osób. Na podstawie zarządzenia Biskupa Lubelskiego Mariana Fulman z dnia 15 grudnia 1921 r. została utworzona Parafia Rzymskokatolicka w Hańsku, wchodząca w skład diecezji lubelskiej , erygowana w 1922 roku. Pierwszym proboszczem i organizatorem w/w parafii został ks. Konstanty Harasim. W początkowym okresie swojej pracy zamieszkał we dworze .Plebania bowiem po zniszczeniach wojennych nie nadawała się do zamieszkania. W dniu 28.10.1925 r. Papież Pius XI wydaje konstytucję apostolską Vixdum Poloniae unitas ustalającą nowe granice diecezji i dekanatów oraz zmianę nazwy z Diecezji Janowskiej czyli Podlaskiej na Siedlecką czyli Podlaską. Nuncjusz apostolski w Polsce Lauri Wawrzyniec w deklaracji wydanej 11.11.1925 r. wyjaśnia, że Diecezja Siedlecka czyli Podlaska zostaje podzielona na18 dekanatów. Wykonując postanowienie Bulli Vixdum Poloniae, biskup Diecezji Siedleckiej Henryk Przeździecki wciela do Diecezji Siedleckiej dekanatu włodawskiego Parafię Hańsk z Diecezji Lubelskiej. W latach 20- -tych XX w. zostało założone Stowarzyszenie Tercjarskie św. Franciszka z Asyżu, a w latach trzydziestych działały już bractwa przykościelne: Tercjarskie, Różańcowe, Najświętszego Sakramentu, Nauki Chrześcijańskiej, Dzieło Rozkrzewienia Wiary, Kółko Żywego Różańca. Przychylając się do prośby mieszkańców wsi Osowa i Macoszyn z marca 1929 roku Ks. Biskup Henryk Przeździecki Dekretem z dnia 10 listopada 1930 roku przyłącza w/w miejscowości do Parafii Hańsk, odłączając je od Parafii Wola Uhruska. Należały one do chwili erygowania parafii pw. św. Stanisława Kostki w Kosyniu w 1946 roku. Z chwilą wybuchu II Wojny Światowej kościół służył początkowo wiernym wyznania rzymskokatolickiego. Jednak po otrzymaniu zgody od okupacyjnych władz niemieckich w 1940 r. zostaje reaktywowana Prawosławna Diecezja Chełmsko-Podlaska pod zwierzchnictwem arcybiskupa Iłariona. Na Wielkanoc w 1940 r. kościół w Hańsku zostaje odebrany katolikom i przekazany wiernym obrządku prawosławnego .W dniu 24 IV 1940 roku ówczesny proboszcz ks. M. Matuszelański po powrocie z więzienia zastaje kościół pusty. Wszystkie sprzęty były usunięte, a Sanctissimum przeniesiono do pokoju na plebanii. W tym też dniu ksiądz został zobowiązany do przekazania kluczy od kościoła wójtowi. Chełmska Diecezja Prawosławna została całkowicie zlikwidowana po zakończeniu działań II Wojny Światowej w dniu 15 lipca 1946 r. Proboszcz parafii Hańsk ks. Marceli –Szymon Matuszelański z dniem 1 maja 1940 roku został całkowicie usunięty z plebanii. Zamieszkał wówczas u Państwa Zybert na tzw. „ Warszawce „, bo był to najlepszy dom, w odległości około 2,5 km. od kościoła. Msze św. i nabożeństwa odprawiane były na dworze. Na ścianie niewykończonego nowo budującego się domu Państwa Dalczyńskich był robiony ołtarz. W czasie złej pogody msze były odprawiane również w sieniach domu Państwa Mazurek. Z chwilą opuszczenia tych terenów ( VIII – X 1940 r. ) przez osadników niemieckich, Kościół Ewangelicki w Ujazdowie został opuszczony przez wiernych. W dniu 17 października 1940 roku Wójt Hańska wyraził zgodę na zamieszkanie księdza parafii Hańsk w opuszczonym przez księdza ewangelickiego domu w Ujazdowie. W dniu 17 listopada 1940 roku ksiądz uzyskuje zgodę od Landraty (starosty) z Chełma na użytkowanie kościoła ewangelickiego pod warunkiem, że nie zostanie zmienione jego wyposażenie. Świątynia ta służyła wiernym do lata 1948 r. Kościół natomiast w Hańsku służył początkowo wiernym wyznania prawosławnego do chwili opuszczenia parafii przez ks. prawosławnego Wasilija Buchało w 1943r. Wówczas świątynię przejął Michaił Koszczuk wójt Gminy Hańsk – Ukrainiec wraz ze swoją świtą i uczynił zeń bastion oporu przeciw partyzantom. Na wieży był punkt obserwacyjny, gniazdo karabinów maszynowych a w nocy służył jako azyl bezpieczeństwa . W plebanii zaś mieszkała jego „ świta”. Wierni wyznania prawosławnego zostali zmuszeni do korzystania z usług cerkwi w Suchawie. Plebania w Hańsku została spalona 23.03. 1943 r. podczas jednego z ataków partyzanckich ( spłonęły wówczas zabudowania Grada, i budynek gminy ). Po zakończeniu działań wojennych, w dniu 12 V 1948 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej we Włodawie w swoim piśmie zwraca się do ks. Proboszcza ..” o spowodowanie uroczystego przeniesienia reliktów i relikwii kościelnych do właściwego kościoła w terminie do dnia 27 maja br.” Prace z tym związane trwały do jesieni 1948 r., a msze św. były odprawiane w czasie świąt i uroczystości i w Hańsku i w Ujazdowie. Gdy świątynia w Hańsku wróciła w ręce katolików ks. M. Matuszelański zamieszkał u Pana Stalbowskiego (obecnie Lewandowski ) i tam też zakończył swoją drogę życiową w 1961 r. . Został pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Hańsku. Zdjęcie 6.Płyta z pomnika ks. Matuszelańskiego. Z chwilą objęcia parafii przez ks. Jana Jędrycha, zamieszkał on początkowo u Państwa Krupidłowskich ( obecnie Woźnica ) i przystąpił do odbudowy spalonej plebanii i remontu kościoła. Od 1925 r. po wcieleniu Parafii Hańsk do Diecezji Siedleckiej należała ona do Dekanatu Włodawskiego. Na podstawie Dekretu Biskupa Siedleckiego czyli Podlaskiego księdza Jana Mazura z dniem 1 lipca 1992 r. zostaje ustanowiony Dekanat Hański i Hańsk staje się jednym z 25 dekanatów rzymskokatolickiej diecezji siedleckiej. Pierwszym dziekanem został ksiądz Janusz Grodek. W skład Dekanatu Hańsk weszły: parafia św. Rajmunda w Hańsku parafia św. Stanisława Kostki w Kosyniu parafia MB Częstochowskiej w Starym Brusie parafia św. Jana Chrzciciela w Uhrusku parafia Chrystusa Miłosiernego w Urszulinie parafia św. Stanisława w Wereszczynie parafia Ducha Świętego w Woli Uhruskiej parafia św. Izydora w Woli Wereszczyńskiej parafia św. Andrzeja Boboli w Wytycznie Lokalizacja Obecny murowany kościół parafialny wybudowany został w 1882r jako cerkiew prawosławna pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego na koszt skarbu paostwa ( …..Ninszaja nowaja, kamiennaja, prichodskaja cerkow pastrojena w 1882 godu w czest Wozdwiżenia Czestnawo i Żiwotwotworiaszczawo Gaspodina, na sczet kazny, za summu 25116 r.80 kop. ….), pod nadzorem architekta Tomasza Orłowskiego. Postawiony został w niewielkiej odległości od swojej drewnianej grekokatolickiej (unickiej )poprzedniczki ufundowanej w tym miejscu przez ówczesnego właściciela dóbr hańskich hrabiego Ignacego Miączyńskiego, która została rozebrana i przeniesiona do miejscowości Siedliszcze.( Zdjęcie 11. Panorama górującej wieży kościelnej.… Preżnaja dierewiannja cerkow rozobranaja i pieresienaja w sieło Siedliscze…) To właśnie on dokonał alokacji miejscowości Hańsk w latach 1795 – 1802 i wskazał to miejsce jako najgodniejsze na budowę tak ważnego przybytku jakim była cerkiew. Miejsce, w którym stoi jest „ podwójnie święte” . Stoi bowiem na przy cerkiewnym wiejskim cmentarzu, który funkcjonował od momentu wybudowania drewnianej świątyni w 1798r do listopada 1849r. Wtedy to cmentarz został przeniesiony w miejsce, gdzie obecnie znajduje się cmentarz unicko – prawosławny, zwany potocznie cmentarzem prawosławnym. Figura Figura Najświętszej Panny Marii Niepokalanie Poczętej wykonana z piaskowca ok. 1-szej połowy XVIII w. Według ustnych przekazów została przeniesiona w czasie trwania posługi kapłańskiej ks. Marcelego Matuszelańskiego z chałupki (domku) w którym mieszkał kościelny – Rutkowski i umieszczona w kościele pod koniec lat 30 –tych XX wieku. W okresie okupacji gdy kościół był przejęty przez prawosławie a następnie Koszczuka i jego świtę została przeniesiona na katolicki cmentarz grzebalny i ustawiona przy bramie wejściowej. Po wyzwoleniu za ks. Jana Jędrycha została przeniesiona i ustawiona na placu przykościelnym. Być może była jednym z elementów wyposażenia które zostało przeniesione z rozebranego kościoła w Krasnymstawie i ofiarowane dla nowo wybudowanej drewnianej Cerkwi Greko katolickiej w Hańsku. Informacja strona: www.hansk.info